28 dyscyplin sportowych dla OzN
Najpopularniejsze dyscypliny sportowe
- Parabadminton
Parabadminton to sport, w którym rywalizujący ze sobą na boisku zawodnicy przebijają nad siatką lotkę za pomocą rakietek. Zasady w parabadmintonie w zasadzie nie różnią się od zwykłego badmintona. Jedyna różnica polega na tym, że w niektórych klasach – w zależności od stopnia niepełnosprawności – zawodnicy grają na mniejszej powierzchni kortu. Tę dyscyplinę cechuje niesamowita dynamika akcji, a wielu zawodników imponuje mocą serwów. Mecze można grać zarówno jeden na jeden (singiel), jak i dwoje na dwoje (debel). Rozgrywki składają się z dwóch setów, a w każdym z nich należy zdobyć 21 punktów. W przypadku wyniku 1:1 rozgrywa się trzeci set, przesądzający o zwycięstwie.
- Blind football
Blind football to odmiana piłki nożnej dla osób niewidomych i niedowidzących, w której każda z drużyn składa się z czterech zawodników, grających z opaskami na oczach i ochraniaczami na nogach, a także bramkarza, który może mieć zdrowy wzrok i nie musi nosić opaski. Zasady gry są bardzo podobne do reguł gry w futsal. Piłka wydaje z siebie dźwięk dzwonienia lub grzechotania, dzięki czemu zawodnicy są w stanie zorientować się, gdzie się znajduje. Bramka jest specjalnie przystosowana do gry. W blind footballu kluczowa jest komunikacja w drużynie. Zawodnicy używają bardzo konkretnych słów, a najpopularniejsze z nich to „voy” (hiszp. idę). W każdej drużynie jest jeszcze jedna osoba – przewodnik, który podpowiada i organizuje akcje ofensywne zespołu.
- Boccia
Boccia to jedna z najpopularniejszych dyscyplin sportowych dla osób niepełnosprawnych. Polega na umieszczeniu specjalnych kul (buli) jak najbliżej określonego celu. Zawodnicy wprowadzają ją na boisko w dowolny sposób np. poprzez rzuty, kopnięcia lub wturlanie przez rynnę wspomagającą lub – w razie potrzeby – z pomocą asystenta. Gracze mogą przyjąć pozycję stojącą lub siedzącą, dzięki czemu mogą w niej uczestniczyć osoby z porażeniem mózgowym. Boccia może być formą rekreacji, ale też rywalizacji sportowej – nawet na poziomie paraolimpijskim. W tym sporcie liczy się technika, koncentracja i precyzja.
- Goalball
Goalball to gra zespołowa dla osób niewidomych i słabowidzących, w której dwie 3-osobowe drużyny, rywalizują ze sobą na boisku o wymiarach 9 x 18 metrów. Wszyscy zawodnicy mają zasłonięte oczy i wszyscy w drużynie bronią bramki o wysokości 1,3 metra, która zajmuje całą szerokość boiska. Rzut na bramkę musi być wykonany w taki sposób, żeby zawierająca dzwoneczki piłka o wadze 1,25 kg toczyła się, dotykając strefy rzutu obu drużyn. Po pierwszym kontakcie piłki z zawodnikiem zespół ma 10 sekund na odrzucenie piłki. Za ewentualne przewinienia można sędzia może podyktować rzut karny, który polega na tym, że jeden zawodnik broni całej bramki. Gra się dwa razy po 12 minut.
- Paraujeżdżenie
Paraujeżdżanie to część parajeździectwa czyli jeździectwa osób niepełnosprawnych ruchowo, ale też niewidomych i niedowidzących. Zasady rywalizacji sportowej są takie same jak w zwykłym ujeżdżaniu. Różnice dotyczą tylko specyfiki zawodników i stosowanych przez nich ewentualnych pomocy – specjalnych siodeł czy oprzyrządowania, które ułatwia wejście na konia osobom, które przesiadają się z wózka inwalidzkiego. Zawody odbywają się na różnych poziomach trudności – w zależności od stopnia niepełnosprawności. Wszystkie łączy jednak piękno jeździectwa – relacja, którą zawodnik nawiązuje z koniem.
- Parajudo
Parajudo to sport walki, przeznaczony dla zawodników niewidomych lub niedowidzących. Walka trwa pięć minut i polega na kontakcie fizycznym, który odbywa się poprzez wykonywanie odpowiednich chwytów i rzutów, za które przyznawane są punkty. Pojedynek może skończyć się przed czasem, jeśli jeden ze sportowców doprowadzi do tzw. „ipponu” czyli wykona dobry rzut, po którym przeciwnik pozostanie w pozycji na plecach. Parajudo wymaga od dużej sprawności fizycznej, siły, techniki, a także umiejętności utrzymania równowagi.
- Parakajakarstwo
Parakajakarstwo to sport, który jest przeznaczony dla praktycznie wszystkich grup sportowców niepełnosprawnych, ponieważ posiada wiele kategorii startowych. Obowiązuje jednak podział na grupy i klasy startowe, aby w zawodach mogli rywalizować niepełnosprawni o jednakowych lub zbliżonych możliwościach funkcjonalnych. Podobnie jak w zwykłym kajakarstwie, używa się tu dwóch rodzajów łodzi kajaka lub kanadyjki. Kajak ma budowę taką samą jak kajaki, używane przez zawodników pełnosprawnych, jednak ma ograniczony minimalny ciężar i szerokość.
- Parakolarstwo
Jazda na rowerze wśród osób niepełnosprawnych cieszy się wielką popularnością. Parakolarstwo dzieli się na kolarstwo szosowe (wyścigi ze startu wspólnego, wyścigi indywidualne na czas, wyścigi drużynowe – sztafety), a także na kolarstwo torowe (sprint tandemów, sprint drużynowy, wyścigi indywidualne na czas, wyścigi indywidualne na dochodzenie). W zależności od rodzaju schorzenia zawodnicy mogą wykorzystywać rozmaite rodzaje rowerów m.in. bicycle, tricyle, tandem oraz handbike czyli trójkołowy rower poziomy, napędzany rękami. Osoby na handbike’ach bardzo często rywalizują ze sobą w amatorskich imprezach masowych na trasach asfaltowych, poprzedzając start biegaczy.
- Koszykówka na wózkach
Koszykówka na wózkach – to sport dla niepełnosprawnych, którego reguły są zbliżone do tradycyjnych przepisów koszykówki. Zawodnicy poruszają się po boisku na wózkach i mogą podawać, rzucać lub kozłować piłkę rękami. Nie można uderzać piłki pięścią ani nogą. Po otrzymaniu podania tylko dwa razy można napędzić wózek, nie kozłując. Celem jest zdobywanie punktów za celne rzuty do kosza przeciwnika. Kosz uzyskany rzutem z gry daje 2 punkty, kosz z rzutu wolnego – 1 punkt, a sprzed linii 6,25 metra – 3 punkty. Drużyna składa się z pięciu zawodników, czas gry wynosi 4 kwarty po 10 minut. Z kolei boisko ma wymiary 24-28 metrów długości na 13-15 metrów szerokości.
- Paralekkoatletyka
Paralekkoatletyka to lekkoatletyka dla osób, rywalizujących we wszystkich grupach niepełnosprawności. Osiem z nich dotyczy narządów ruchu, a dwie pozostałe – wzroku oraz intelektu. Wśród konkurencji paralekkoatletycznych znajdują się biegi na różnych dystansach, od stu metrów, przez biegi średnie i długie aż do maratonu, sztafety 4×400 m oraz skok wzwyż, skok w dal, trójskok, pchnięcie kulą, szut oszczepem, rzut dyskiem, rzut maczugą i pięciobój. W zawodach paralekkoatletycznych mogą brać udział zarówno zawodnicy na wózkach, sportowcy z protezami oraz osoby niewidome, współpracujące z przewodnikami.
- Podnoszenie ciężarów
Ponodszenie ciężarów na igrzyskach paraolimpijskich polega na wyciskaniu sztangi na ławeczce w pozycji leżącej (tzw. powerlifting) w taki sposób, żeby unieść ją do maksymalnego wyprostu w stawach łokciowych. W programie igrzysk konkurencja ta wyparła tzw. weightlifting, który wszedł do programu igrzysk w 1960 roku w Rzymie. W nowej formule rozgrywane jest od 1984 roku w konkurencjach męskich i od 2000 roku w konkurencjach kobiecych. Sport jest uprawiany przez zawodników z amputacjami, urazami rdzenia kręgowego, a nawet z porażeniem mózgowym.
- Parapływanie
Przepisy w parapływaniu są takie same jak wśród zawodników pełnosprawnych, jednak część z nich dostosowuje się do ograniczeń, wynikających z danej niepełnosprawności. Przykładowo – cześć zawodników zawsze startuje z pozycji grzbietowej, trzymana za nogi przy kostce przez trenerów, część nie wykonuje obrotu z zanurzeniem, a osoby niewidome, które dopływają do końca basenu, są o tym informowane poprzez dotknięcie dwumetrową tyczką. Poza tym – zawodnicy pływają wszystkimi pięcioma stylami pływackimi: dowolnym, grzbietowym, klasycznym, motylkowym i zmiennym. Parapływacy są podzieleni na 12 grup, określających stopień dysfunkcji oraz rodzaj niepełnosprawności.
- Rugby na wózkach
Rugby na wózkach to sport dla osób niepełnosprawnych, którzy rywalizują ze sobą w halach na drewnianym podłożu. Zasady tej dyscypliny stanowią kombinację przepisów rugby union, ale też koszykówki na wózkach, hokeja na lodzie i piłki ręcznej. W czasie gry rywalizują ze sobą drużyny, składające się z maksymalnie czterech rugbistów, poruszających się na specjalnie wzmocnionych wózkach wyczynowych. Wygrywa zespół, który zdobywa więcej punktów. Dokonuje się tego poprzez minięcie wraz z trzymaną piłką obrony i przekroczenie linii końcowej. Piłki nie można jednak trzymać dłużej niż przez 10 sekund. Wedle amerykańskich zasad sport ten jest przeznaczony dla osób, które doznały utraty funkcjonalności co najmniej trzech kończyn. Gra toczy się na boisku o wymiarach 28 na 15 metrów. Mecz jest podzielony na cztery rundy po osiem minut.
- Siatkówka na siedząco
Siatkówka na siedząco przeznaczona jest dla osób o minimalnym poziomie niepełnosprawności. Zasady gry są bardzo podobne do zasad tradycyjnej piłki siatkowej, choć – jak sama nazwa wskazuje – zawodnicy rywalizują ze sobą, siedząc na parkiecie. Najważniejszy przepis tej dyscypliny zakazuje im odrywania pośladków od pola gry podczas meczu. W każdej z drużyn występuje po 6 siatkarzy. Zawodnicy rywalizują na boisku o wymiarach 10 m x 6 metrów, które dzieli linia środkowa, nad którą zawieszona jest siatka. Znajduje się ona zdecydowanie niżej niż w przypadku zwykłej siatkówki. Górna wysokość jej zawieszenia to 1,15 m w przypadku mężczyzn i 1,05 m w przypadku kobiet.
- Parastrzelectwo
Parastrzelectwo to sport, który wymaga niesamowitej dokładności i koncentracji. Zawody na igrzyskach paraolimpijskich w tej dyscyplinie są otwarte dla wszystkich osób niepełnosprawnych fizycznie. Ze względu na rodzaj niepełnosprawności niektórzy oddają strzały z pozycji stojącej, a inni mogą usiąść na wózku lub krzesełku. Odległość od tarczy wynosi 10, 25 lub 50 metrów. W niektórych przypadkach dopuszcza się podpieranie karabinu. Dyscyplina obecna jest na igrzyskach paraolimpijskich od 1976 roku, gdy pojawiła się w Toronto.
- Paraszermierka
Paraszermierka – szermierka dla osób niepełnosprawnych, w ramach której zawodnicy siedzą na wózkach szermierczych, które są przymocowane do platform. Dyscyplina została włączona do programu igrzysk paraolimpijskich w 1960 roku w Rzymie. Dyscyplina dzieli się na trzy konkurencje – floret, szablę i szpadę, ale istnieje też podział zawodników ze względu na stopień niepełnosprawności – kategorie A (amputacje nóg, niedowład), B (uraz rdzenia kręgowego z niedowładem nóg lub też minimalnym niedowładem rąk), a także C (całkowity bezwład nóg i niedowład rąk – poza programem igrzysk paraolimpijskich).
- Parataekwondo
Parataekwondo to taekwondo dla osób niepełnosprawnych, które w programie igrzysk paraolimpijskich pojawiło się po raz pierwszy w Tokio w 2021 roku jako trzeci paraolimpijski sport walki obok judo i szermierki. Zawody były przeznaczone dla osób z amputacjami i ograniczeniami mobilności narządów ruchu. To, co jest charakterystyczne dla taekwondo paraolimpijskiego, to fakt, że tylko kopnięcia w tułów są liczone jako ważne ataki. To za nie elektroniczny system przyznaje punkty – dwa oczka za ważne kopnięcie, trzy za kopnięcie z obrotem o 180 stopni, a cztery za kopnięcie z obrotem o 360 stopni. W przypadku parataekwondo zabrania się kopnięć w głowę.
- Paratenis stołowy
Paratenis stołowy w programie igrzysk paraolimpijskich znajduje się od samego początku czyli od 1960 roku, gdy rywalizowano w Rzymie. Ta dyscyplina sportowa jest przeznaczona dla osób z każdym rodzajem niepełnosprawności za wyjątkiem osób niewidomych. Rywalizacja odbywa się zarówno indywidualnie, jak i drużynowo. Istnieje 11 grup, określających stopień niepełnosprawności. Klasy 1-5 to zawodnicy grający na wózkach, a klasy 6-10 to zawodnicy stojący. Gra odbywa się do trzech wygranych setów, z których każdy wygrywa się dzieku zdobyciu 11 punktów. Tenis stołowy uznaje się za pioniera sportu w zakresie łączsenia wszystkich klas niepełnosprawności. Wśród osób niepełnosprawnych cieszy się on bardzo dużą popularnością. W Polsce 1990 roku stworzono reprezentację Polski niepełnosprawnych w tej dyscyplinie. Najsłynniejszą przedstawicielką tego sportu w naszym kraju jest czterokrotna mistrzyni paraolimpijska Natalia Partyka – z Aten (2004), Pekinu (2008), Londynu (2012) i Rio de Janeiro (2016), która cztery razy uczestniczyła też w igrzyskach olimpijskich wraz z zawodnikami pełnosprawnymi.
- Tenis na wózkach
Tenis na wózkach to sport dla zawodników niepełnosprawnych, którzy rywalizują na typowym korcie tenisowym. Podstawowa różnica między klasycznym tenisem a tenisem na wózkach polega na tym, że piłka może odbić się od powierzchni kortu więcej niż raz czyli dwa razy. Tenis na wózkach został zapoczątkowany w latach 70-tych XX wieku, a w czasie igrzysk w Barcelonie w 1992 roku po raz pierwszy stał się dyscypliną paraolimpijską. Zawody w tenisie na wózkach odbywają się w czterech kategoriach – juniorów, kobiet, mężczyzn odazz quad (osoby z paraliżem czterokończynowym). Podobnie jak w przypadku zwykłych zawodów tenisowych – rywalizacja na korcie odbywa się w singlu lub w deblu.
- Paratriathlon
Paratriathlon jest odmianą triathlonu dla osób z niepełnosprawnością ruchową. Zadebiutował na igrzyskach paraolimpijskich w Rio de Janeiro w 2016 roku. Sport zasadniczo nie różni się od triatlonu, uprawianego przez osoby pełnosprawne. Składa się z trzech dyscyplin – pływania na dystansie 750 metrów, w drugiej kolejności jazdy na rowerze na dystansie 20 km, a na koniec biegu na dystansie 5 km. Do rywalizacji wlicza się również czas spędzony w tzw. strefach zmian, czyli czas potrzebny na zmianę dyscypliny. Podczas paraolimpiady zawodnicy startują w 6 kategoriach, uwzględniających ich stopień sprawności fizycznej. W części rowerowej oraz w strefie zmian dopuszczalne jest stosowanie specjalnych protez oraz rowerów, które są dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. W rywalizacji paratriathlonowej mogą brać udział osoby niewidome oraz niedowidzące, które cały dystans pokonują wraz z przewodnikiem.
- Parawioślarstwo
Parawioślarstwo to sport osób niepełnosprawnych, który ma wymiar integracyjny. Wioślarze niepełnosprawni trenują i rozgrywają swoje zawody na tych samych obiektach, na których ścigają się osoby pełnosprawne. Podobnie jak w ich przypadku – sport polega na wprowadzeniu w ruch łodzi pływającej po wodzie, przy użyciu siły mięśni wioślarza, używającego wioseł jako dźwigni prostej. Wioślarz siedzi plecami do zasadniczego kierunku ruchu łodzi. Podstawowa różnica polega na technice wiosłowania. W przypadku osób w pełni sprawnych ogromną rolę odgrywa praca nóg, a w przypadku osób z dysfunkcjami w napędzaniu łódki liczą się wyłącznie górne partie ciała.
- Parałucznictwo
Na igrzyskach paraolimpijskich łucznictwo zadebiutowało już w 1960 roku w Rzymie. W zawodach parałucznictwa biorą udział osoby z niepełnosprawnością ruchową w poszczególnych kategoriach, a także zespoły mieszane. Łucznicy są klasyfikowani według stopnia ich upośledzenia i posiadanej broni. Pierwsza grupa to klasyczni łucznicy (strzelają z łuków refleksyjnych). Drugą stanowią łucznicy bloczkowi. Zawodnicy strzelają z odległości 70 m – w konkurencji łuków klasycznych i 50 m – łucznicy strzelający z łuków bloczkowych. Na dystansie 70 m zawodnicy używają tarcz o średnicy 122 cm – dla łuczników strzelających z łuków klasycznych i tarcz o średnicy 80 cm – dla łuków bloczkowych.
- Parabiathlon
Parabiathlon to sport osób niepełnosprawnych, który stanowi połączenie biegów narciarskich i strzelectwa. Łączy kondycję, technikę, precyzję i koncentrację. Zawody odbywają się na określonym dystansie (7.5 km, 12.5 km, Pursuit), a w ich trakcie zawodnicy dwa lub cztery razy zajmują stanowiska na strzelnicy, oddając po 5 strzałów w pozycji leżącej. Jeżeli strzelą niecelnie – muszą pokonać rundę karną albo mają doliczaną minutę karną do ostatecznego wyniku. W przeciwieństwie do biatlonu pełnosprawnych karabinu nie nosi się na plecach. Broń pneumatyczna jest zainstalowana na stanowisku strzelniczym. Dyscyplinę mogą uprawiać osoby z rozmaitymi niepełnosprawnościami. Pierwsza grupa to zawodnicy z uszkodzeniami ruchu m.in. osoby po amputacji górnych kończyn. Druga grupa to narciarze, poruszający się na specjalnych „sankach”. Wśród nich dominują osoby z niedowładem kończyn dolnych. Trzecia grupa to osoby z uszkodzeniem wzroku, którym towarzyszą przewodnicy. Osoby niewidome i niedowidzące na strzelnicy wykorzystują specjalny system elektro-akustyczny.
- Paracurling
Paracurling to gra w curling, która jest przystosowana dla osób niepełnosprawnych, które poruszają się na wózkach. To gra zespołowa na lodzie, w której dwie drużyny, mające po czterech zawodników, wypychają granictowe kamienie o wadze ok. 20 kg po torze lodowym o długości ok. 46 metrów w taki sposób, żeby zatrzymały się jak najbliżej środka tarczy o średnicy 183 cm, złożonej z czterech okręgów. Zwycięstwo odnosi ten zespół, który więcej kamieni umieści bliżej środka tarczy. Curling na wózkach różni się od zwykłego curlingu tym, że nie wykonuje się w nim szczotkowania. Drużyny muszą być mieszane i składać się zarówno z mężczyzn, jak i kobiet na wózkach inwalidzkich. Mecze składają się z 8 endów, a każdy zespół ma 68 minut na zagranie swoich kamieni. Curling rozwija się niezwykle dynamicznie – od 1998 roku jest dyscypliną olimpijską, a od 2006 również paraolimpijską.
- Parahokej
Parahokej jest to zespołowy sport dla osób niepełnosprawnych, który nazywany jest też hokejem na lodzie na siedząco. Jest przeznaczony dla osób z uszkodzeniami kończyn dolnych, które w trakcie zawodów poruszają się na specjalnych siedziskach z łyżwami. Zawodnicy poruszają się po lodowisku dzięki tępo zakończonym kijkom, które służą do napędu i podań krążka. Gra toczy się na lodowisku do hokeja, a przepisy są zbliżone do zwykłego hokeja na lodzie. Każda drużyna ma po sześciu zawodników. Mecz składa się z trzech tercji po 15 minut. Od 1994 roku hokej na lodzie na siedząco jest sportem paraolimpijskim.
- Paranarciarstwo alpejskie
Paranarciarstwo alpejskie to forma narciarstwa na trasach zjazdowych, przeznaczona dla osób niepełnosprawnych. Na narciarstwo zjazdowe składają się następujące konkurencje: slalom, slalom gigant, super gigant, zjazd oraz kombinacja. Dwie pierwsze są techniczne, dwie kolejne – szybkościowe. W narciarstwie zjazdowym mogą uczestniczyć osoby z prawie wszystkich grup niepełnosprawności. Zawodnicy są podzieleni na trzy grupy – startujący w pozycji stojącej, siedzący, a także zawodnicy z niepełnosprawnością wzrokową. Osoby z amputacjami i innymi dysfunkcjami narządu ruchu poruszają się w pozycji stojącej (te, które mają amputacje górnych partii ciała) z użyciem kijków lub bez nich. Ci, którzy nie mogą stać, przyjmują pozycję siedzącą i startują na sprzęcie typu sit-ski czyli indywidualnie dopasowanym do zawodnika siedzisku z nartą zjazdową oraz krótkimi kulonartami, które służą do podporu i sterowania. Osoby niewidome i niedowidzące jeżdżą z przewodnikiem, z którym są w kontakcie głosowy.
- Paranarciarstwo biegowe
Paranarciarstwo biegowe – narciarstwo biegowe osób niepełnosprawnych. Rywalizacja odbywa się w trzech grupach. Pierwsza to osoby z uszkodzeniami ruchu, które startują w pozycji stojącej (np. osoby z porażeniem kończyn górnych z lub z amputacjami) i biegną na normalnych nartach. Druga to osoby, które poruszają się na specjalnych „sankach” typu sledge (np. osoby z niedowładem kończyn dolnych), a trzecia to osoby z uszkodzonym wzrokiem, którym w biegu towarzyszą przewodnicy. Konkurencje – w zależności od klasyfikacji i płci – obejmują bieg techniką klasyczną lub dowolną (krok łyżwowy) na dystansach od sprintu (1 km) do 20 km.
- Parasnowboard
Parasnowboard to snowboard osób niepełnosprawnych, który ma krótki rodowód w rodzinie sportów paraolimpijskich – debiutował dopiero w 2014 roku w Soczi. Mimo krótkiego stażu paraolimpijskiego dycyplina przeszła wiele modyfikacji i poddawana jest kolejnym. W parasnowboardzie zawodnicy rywalizują w trzech konkurencjach: banked slalom (SBL), snowboard cross (SBX) i giant slalom (GS). Banked slalom polega na jak najszybszym pokonaniu trasy o długości od 400 do 100 metrów z pokonaniem band. Liczy się najlepszy czas z trzech przejazdów każdego zawodnika. Snowboard cross to wyścig na specjalnie wybudowanym torze o długości 500-100 m z przeszkodami takimi jak bandy, rollery, skocznie, wu-tangi. Z kolei giant slalom polega na technicznym pokonaniu bramek, które są rozstawione do 20-27 metrów na stoku o długości od 400 do 600 metrów.